Υπερλεξία (Hyperlexia): Μια προσπάθεια προσέγγισης – Σύνδρομο με τρία κύρια χαρακτηριστικά – Του Λάζαρου Α. Βλαχόπουλου, PsyD, PhD Σχολικού & Συμβουλευτικού Ψυχολόγου, Ψυχοθεραπευτή (IAAP/IFTA).
Ακολουθεί άρθρο του Δρ. Λάζαρου Α. Βλαχόπουλου, PsyD, PhD Σχολικού & Συμβουλευτικού Ψυχολόγου, Ψυχοθεραπευτή (IAAP/IFTA), σχετικά με μια προσπάθεια προσέγγισης της Υπερλεξίας (Hyperlexia).
Υπερλεξία (Hyperlexia)
(μια προσπάθεια προσέγγισης)
Αν αποδεχτούμε την ύπαρξη της Υπερλεξίας (θα συζητήσουμε λίγο παρακάτω γι’ αυτό το θέμα) τότε μάλλον θα πρέπει να δεχτούμε πως αποτελεί σύνδρομο με τρία κύρια χαρακτηριστικά:
- Πρώιμα ανεπτυγμένη αναγνωστική ικανότητα (reading ability ή RA) με συνοδό ενθουσιασμό για τα γράμματα και τα νούμερα.
- Καθυστέρηση του προφορικού λόγου και
- συμπτώματα κοινωνικής δυσπροσαρμογής.
Υπάρχει όμως αυτό το σύνδρομο; Κατ’ αρχή το έχουν παρατηρήσει γονείς οι οποίοι μάλιστα έχουν προβεί και στην οργάνωση φορέων προκειμένου να βοηθήσουν τα παιδιά τους (American Hyperlexia Association – (AHA), Canadian Hyperlexia Association κ.τ.λ.). Τα διαγνωστικά εγχειρίδια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (World Health Organization – WHO) ICD 10 και ICF προβλέπουν παραπλήσια συμπτώματα ως τμήματα του ήπιου και λειτουργικού αυτισμού ή/και του συνδρόμου Asberger. Ο αυτισμός προβλέπει οπωσδήποτε κάποιου βαθμού έκπτωση των νοητικών λειτουργιών και σημαντική έκπτωση του λόγου. Το Asberger από την άλλη είναι κάποιο είδος αυτισμού υψηλής λειτουργικότητας χωρίς υποχρεωτική έκπτωση νοητικών λειτουργιών αλλά αντίθετα με σημαντικές ικανότητες στο λόγο. Μοιάζει λοιπόν να πλησιάζει αρκετά την Υπερλεξία αλλά έχει ένα πρόβλημα: είναι αμφίβολης νοσολογικής εγκυρότητας (με άλλα λόγια δεν έχει θεμελιωθεί επαρκώς η ύπαρξή του ως σύνδρομο – και η αυτονομία του από τον ήπιο λειτουργικό αυτισμό) ακριβώς όπως και η Υπερλεξία! Μοιάζει δηλαδή να προσπαθούμε να προσδιορίσουμε και να κατανοήσουμε κάτι ασαφές με κάτι άλλο επίσης ασαφές.
Είναι η Υπερλεξία Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή (ΔΑΔ) όπως π.χ. ο Αυτισμός; Είναι μήπως Ειδική Αναπτυξιακή Διαταραχή των Σχολικών Ικανοτήτων (ΕΑΔΣΙ); όπως π.χ. η Δυσλεξία; Αν βρεθεί να σχετίζεται έντονα με έστω μικρού βαθμού γνωστική έκπτωση θα πρέπει μάλλον να συσχετιστεί με τις ΔΑΔ, αλλιώς είναι πιο πιθανό να είναι ΕΑΔΣΙ (πάντα κατά ICD 10 και WHO).
Τελικά είναι τόσο σημαντικό να το κατατάξουμε επιστημολογικά; Ναι, χωρίς αμφιβολία, τόσο επιστημολογικά όσο και νοσολογικά/επιδημιολογικά. Η κατάταξη διευκολύνει α) την περαιτέρω διερεύνηση από ερευνητές διαφορετικών ειδικοτήτων, κέντρων, χωρών κτλ., β) την ανταλλαγή απόψεων πάνω στην αντιμετώπιση, γ) την εύρεση & εκταμίευση κονδυλίων για τα α) & β) , δ) τον αποκαθαρισμό (ταυτοποίηση περιστατικών, περιορισμό λαθών κτλ.) και τόσα άλλα.
Μέχρι τότε; Τι κάνουμε; Μα αυτό που κάνουν οι γονείς. Αυτοί που κυρίως πονούν, νοιάζονται και αγωνίζονται (μαζί φυσικά με τα Υπερλεκτικά παιδιά τους). Ψάχνουμε, υποθέτουμε, δοκιμάζουμε και κυρίως θεωρούμε πως το πρόβλημα όντως υπάρχει και ασχολούμαστε με αυτό – έχοντας κατά νου πως κάποιες παράμετροι του μπορεί να αλλάξουν κάτω από το φως της έρευνας και μέσα τη δοκιμασία της πράξης και του χρόνου.
Που περίπου βρισκόμαστε σήμερα λοιπόν;
Η Υπερλεξία δεν είναι πρόβλημα αν :
- συνοδεύεται από κατανόηση του λόγου (γραπτού – προφορικού)
- συνοδεύεται από καλή επικοινωνία (κύρια προφορική) και
- γενικότερα καλές κοινωνικές δεξιότητες.
Μάλιστα σε περιπτώσεις υψηλού Νοητικού Δυναμικού είναι και επιθυμητή και αναμενόμενη – σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον.
Ως δυσκολία (deficit) συνδέεται όπως είδαμε κύρια με τον αυτισμό (ήπιο & λειτουργικό / “Asberger”). Είναι γενικά παραδεκτό πως κυρίως συνυπάρχει με άλλες αναπτυξιακές διαταραχές, αλλά τελευταία υπάρχουν και ερευνητικές αναφορές πως μπορεί να είναι και εγκατεστημένη ως κύρια ή και μοναδική διαταραχή. Ερευνητές διαφοροποιούν δύο είδη Υπερλεξίας:
- Την Υπερλεξία ως Διαταραχή του Λόγου όπου κυριαρχούν αυτιστικού τύπου συμπτώματα (π.χ. ηχολαλία), [εδώ η κατανόηση κειμένων θα παρουσιάζει σημαντικό πρόβλημα αλλά θα υπάρχει καλή εργαζόμενη μνήμη, ενώ και τα γενικότερα αυτιστικά στοιχεία θα υποχωρούν καθώς θα βελτιώνεται ο γραπτός και ο προφορικός λόγος] και
- την Υπερλεξία ως Οπτικο-Χωρική Διαταραχή όπου έχουμε συμπτώματα περισσότερο τύπου Asberger με συνοδές διαταραχές και καθυστερήσεις ανάπτυξης στον ΟπτικοΚινητικό Συντονισμό [εδώ η κατανόηση κειμένων αναμένεται καλή αλλά θα έχουμε αντιστροφές γραμμάτων και δυσκολίες αντιγραφής, επίσης αδυναμία μάθησης μέσα από την εμπειρία και επιμονή στα ίδια λάθη] .
Η αντιμετώπισή της απαιτεί ομαδική δουλειά και συνεργασία από πλήθος ειδικών όπως: ειδικοί παιδαγωγοί, ειδικοί θεραπευτές, ψυχολόγοι, παιδίατροι, νευρολόγοι και φυσικά πάνω από όλα η οικογένεια.
Έχει γίνει πλέον φανερό πως καμία παρέμβαση δεν έχει πολλές πιθανότητες επιτυχίας αν δεν συμπεριλαμβάνει και την ενεργό, συνειδητή και δυναμική εμπλοκή της οικογένειας.
Ρόλο συντονιστή καλείται να παίξει ο οικογενειακός παιδίατρος αρχικά και ο σχολικός ψυχολόγος αργότερα.
Ειδικότερα η τύπου (1) Υπερλεξία χρήζει εντατικής Λογοθεραπείας με παράλληλη εκπ/ση σε κοινωνικές δεξιότητες, σε δεύτερο χρόνο [+ αργότερους ρυθμούς μάθησης και έμφαση στο νόημα των κειμένων], ενώ στην τύπου (2) η Εργοθεραπεία έχει να παίξει σημαντικό ρόλο μαζί τον ειδικό παιδαγωγό του παιδιού ο οποίος θα πρέπει να αποφύγει τις καθαρά οπτικές μαθησιακές προσεγγίσεις και να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητες στην ανάγνωση [+ αποφυγή αντιγραφής από τον πίνακα και δυνατότητα προφορικές εξετάσεων]. Τέλος στην τύπου (2) φαίνεται να εμπλέκονται και στοιχεία παρορμητικότητας – ελλειμματικής προσοχής τα οποία θα πρέπει να αντιμετωπιστούν από το τρίγωνο ψυχολόγος-εκπ/κός-γονέας, πιθανότατα με γνωστικοσυμπεριφορικές παρεμβάσεις.
Αυτόνομο σύνδρομο ή κυρίαρχο ή έστω κύριο σύμπτωμα άλλης νοσολογικής οντότητας, ότι κι αν είναι, υπάρχει. Και βασανίζει γονείς, εκπ/κούς και ΚΥΡΙΩΣ παιδιά. Την ίδια την αγάπη της ζωής για τη ζωή (Χαλίλ Γκιμπράν).
Λάζαρος Α. Βλαχόπουλος, MSc., PsyD
Σχολικός & Συμβουλευτικός Ψυχολόγος
Ψυχοθεραπευτής (IAAP/IFTA)
Πηγές (ενδεικτικά): 1. WHO -ICD 10 -ICF, 2. P.G.Aaron, “Dyslexia & Hyperlexia”, Kluwer Academic Publ. 1994, 3.L.Richman, Peaceful Coexistence, AHA, Winter 1997, 4. www.hyperlexia.org
Δείτε επίσης
Ο θρήνος των παιδιών: Τα παιδιά αντιμετωπίζουν σοβαρά θέματα θρήνου και απώλειας | Αρθρο
Ψυχοθεραπεία-Ο μεγάλος ασθενής (?) | Αρθρο
Στηρίζοντας παιδιά που θρηνούν: Του Λάζαρου Βλαχόπουλου
Ψυχοανθεκτικότητα: Απλά βήματα για την ανάπτυξή της
Τεχνικές Διαχείρισης θυμού για παιδιά: Mια μικρή προσπάθεια προσέγγισης ενός μεγάλου θέματος
Δείτε ακόμη
Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου: Γιορτάζουμε το Παιδικό Βιβλίο και την Αναγνωστική Απόλαυση
Παρακαλούμε μην παραλείπετε να αναφέρετε το especial.gr ως πηγή, με ενεργό link προς τη διεύθυνση https://www.especial.gr/iperlexia-mia-prospatheia-proseggisis/ όταν αναδημοσιεύετε το περιεχόμενό μας.
