Στηρίζοντας παιδιά που θρηνούν: Του Λάζαρου Βλαχόπουλου

Στηρίζοντας παιδιά που θρηνούν: “Ο θρήνος είναι το τίµηµα της αγάπης. Ίσως το πιο σηµαντικό είναι να καταλάβουµε πώς ο Θρήνος δεν «διορθώνεται»”.

Στηρίζοντας παιδιά που θρηνούν

Του Λάζαρου Α. Βλαχόπουλου, MSc, PsyD – Σχολικός & Συμβουλευτικός Ψυχολόγος

Εισαγωγή

Καταρχήν … ακούµε. Και όσα περιέχονται σε αυτό το κείµενο προέρχονται από πληροφορίες που έχουν συλλεγεί από παιδιά και οικογένειες.

Οι συµβουλές είναι γενικές. Ο καθένας θα πρέπει να τις προσαρµόσει στα συγκεκριµένα δεδοµένα της δικής του περίπτωσης.

Ίσως το πιο σηµαντικό είναι να καταλάβουµε πώς ο Θρήνος δεν «διορθώνεται». Κι αν προσπαθήσετε να «διορθώσετε», αποφύγετε ή θεραπεύσετε τον θρήνο θα βρεθείτε απλά σε συνθήκες έντονου άγχους και απογοήτευσης. Ο θρήνος είναι το τίµηµα της αγάπης. Η ένταση και το βάθος του είναι η αντανάκλαση της σχέσης µας µε το άτοµο που πέθανε. Η συµβουλευτική θρήνου και πένθους µας στηρίζει αλλά δεν µας κάνει άτρωτους – που στην προκείµενη περίπτωση θα σήµαινε… χωρίς αισθήµατα.

Ο θάνατος είναι ένα γεγονός που αφήνει ένα µόνιµο κενό στη ζωή ενός παιδιού. Αυτό δεν διορθώνεται.

Επιτρέψτε στο παιδί να θρηνήσει. Φροντίστε να είστε διαθέσιµοι όταν σας χρειαστεί. Ακούστε. Μην βάζετε όρια στο θρήνο παρά µόνο εκεί που γίνεται άµεσα επικίνδυνος για την ζωή. Ενθαρρύνετε την επικοινωνία. Μοιραστείτε. Βοηθήστε τα να εκφραστούν.

Ο Θάνατος

Ενηµερώστε το παιδί το γρηγορότερο δυνατό. Το παιδί πρέπει ν’ ακούσει την αλήθεια από κάποιο κοντινό άτοµο, όχι από κάποιον ξένο. Η αναµονή της «κατάλληλης στιγµής» προκαλεί σύγχυση, τραύµατα και πλήττει καίρια την αµοιβαία εµπιστοσύνη. Τα παιδιά είναι ανάγκη να ξέρουν για το βιολογικό κοµµάτι (σταµάτηµα των λειτουργιών κτλ.) Μερικά παιδιά επιθυµούν περισσότερες λεπτοµέρειες απ’ ότι άλλα. Αλλά όλα δικαιούνται µιας έντιµης περιγραφής του τι συνέβη. Εξηγήστε καθαρά, απλά και έντιµα τι προκάλεσε τον θάνατο. Μην ψεύδεστε και αποφύγετε τόσο τις υπερβολές όσο και τους ευφηµισµούς.

Μην λέτε:

• “Ο Θεός χρειαζόταν έναν άγγελο.”
• “Πήγε ταξίδι µακρινό και δεν θα επιστρέψει.”
• “Πήγε για ύπνο και δεν θα ξυπνήσει.”

Πείτε:

• “Το σώµα σταµάτησε να δουλεύει και δεν µπορεί να φτιαχτεί. ∆εν µπορούσε ν’ ανασάνει ή να φάει, πλέον.”
• “Ήταν πολύ βαριά η αρρώστια και κανένα φάρµακο δεν µπορούσε να βοηθήσει – συµβαίνει καµιά φορά αυτό.”
• “Πέθανε”

Εξηγήστε πως το ίδιο το παιδί δεν έχει καµιά ευθύνη για τον θάνατο. Τα µικρά παιδιά συχνά πιστεύουν πως κάτι που είπαν , έκαναν ή σκέφτηκαν, µπορεί να προκάλεσε τον θάνατο. Αν κάτι τέτοιο συµβαίνει, βεβαιώστε το παιδί µε κάθε τρόπο, πως δεν είναι έτσι.

Μπορεί να χρειαστεί να επαναλάβετε κάποια πράγµατα ξανά και ξανά. Ειδικά αν το παιδί είναι µικρό. Να έχετε υποµονή. Και σταθερότητα στα όσα λέτε – αυτό συχνά είναι πολύ σηµαντικό.

Τα πιστεύω

Εάν η οικογένεια του παιδιού έχει κάποια πιστεύω για την µετά θάνατο ζωή, µιλήστε γι’ αυτά τα πιστεύω µε το παιδί. Μοιραστείτε µε το παιδί τυχόν θρησκευτικά πιστεύω που περιλαµβάνουν αθανασία της ψυχής κτλ.

Σκεφτείτε παρακαλώ πως ίσως είναι καλύτερα να µιλήσετε για έναν γεµάτο έγνοια, αγάπη και συµπόνια Θεό αντί να περιγράψετε τον θάνατο σαν έργο Του.

Γνωρίζοντας τα πιστεύω της οικογένειας ίσως είναι παρηγορητικό για το παιδί. Πάντως το τι τυχόν συµβαίνει µε το πνεύµα και την ψυχή του ατόµου που πέθανε δεν µπορεί να υποκαταστήσει τις εξηγήσεις για το τι συµβαίνει µε το σώµα (δεν έχει λειτουργίες, δεν κρυώνει, δεν πεινάει, δεν διψάει αλλά και δεν πονάει). Το πιο σηµαντικό είναι η τιµιότητα. Μιλήστε για πράγµατα που ξέρετε και πιστεύετε, παραδεχτείτε πως δεν γνωρίζετε όλες τις απαντήσεις.

Τελετές και µνηµόσυνα

Άσχετα µε τη θρησκεία, τα ήθη και τα έθιµα, οι τελετές µνήµης κατά πάσα πιθανότητα θα είναι άγνωστες και πρωτόγνωρες (ενίοτε και µυστηριώδεις) για το παιδί. Συµπεριλάβετε το παιδί σ’ αυτές.

∆εχτείτε µαζί φίλους στο σπίτι, εκκλησιαστείτε, κάντε το µνηµόσυνο, το τρισάγιο κτλ. Θυµηθείτε µόνο α) να εµπλέκετε το παιδί µέχρι εκεί που κι εκείνο θέλει, β) να το προστατεύετε από υπερβολές και γ) να είστε εκεί όταν σας χρειάζεται (κάποιος – συγκεκριµένος – πάντα κάτω από την «φτερούγα» του και όχι στην αρµοδιότητα όποιου δεν έχει άλλη ασχολία…) Μιλήστε µε το παιδί για τις όποιες τελετές µε απλά λόγια. Να ξέρει σε τι συµµετέχει.

Ζητήστε από το παιδί να βοηθήσει:

• Τακτοποίησε τα λουλούδια
• Βοήθησε µε το φαγητό
• ∆ιάλεξε ένα ειδικό λουλούδι ή κάτι άλλο για το µνηµόσυνο
• Κάλεσε φίλους και δασκάλους
• Κάνε ένα άλµπουµ µε αναµνηστικές φωτογραφίες

. Βοήθα να διαλέξουµε ένα δένδρο που θα φυτέψουµε «εις µνήµην»

. Βοήθα να διαλέξουµε ένα ίδρυµα για επιµνηµόσυνη προσφορά

Φροντίστε το παιδί να µην νιώσει µόνο κι εγκαταλελειµµένο. Το παιδί πρέπει να συµµετέχει µέχρι εκεί που θέλει. Ενθαρρύνετε τη συµµετοχή αποθαρρύνετε τυχόν υπερβολές. Να θυµάστε πάντα πως είναι παιδάκι που πονάει αλλά πιθανόν – αντίθετα από τους ενήλικες – δυσκολεύεται και να το συνειδητοποιήσει και να το εκφράσει.

Συναισθήµατα

Ο θρήνος είναι φυσιολογική αντίδραση όταν χάνουµε κάποιον που ήταν αγαπητός και σηµαντικός. Κάθε άνθρωπος πενθεί µε τον δικό του τρόπο. Μερικά παιδιά θρηνούν ανοιχτά από τη αρχή, άλλα δεν δείχνουν σηµάδια για µήνες. ∆εν υπάρχει σωστό και λάθος. Αποφύγετε να κρίνετε.

Μην λέτε:

• “Σταµάτα πια να κλαις.”
• “Πέρασε καιρός. Θά ‘πρεπε να τό ’χεις ξεπεράσει.”
• “Θά ‘πρεπε να κλαις. Θά ‘πρεπε να δείχνεις πως λυπάσαι.”

Εκφράστε τα συναισθήµατά σας. Η δική σας απελευθέρωση απελευθερώνει και το παιδί. Να είµαστε όλοι έντιµοι µε τα συναισθήµατά µας.

Πείτε:

• “Νιώθω θυµό.”
• “Αισθάνοµαι λύπη.”
• “Νιώθω τη λύπη σου.”

Ας µάθει το παιδί πως είναι φυσιολογικό να αισθάνεται θυµό, λύπη, απογοήτευση, φόβο…

Δείξτε ασφαλείς τρόπους έκφρασης συναισθηµάτων, όπως:

• Αναστενάξτε βαθιά
• Χτυπήστε ένα µαξιλάρι
• Κρατήστε ηµερολόγιο
• Σκίστε παλιές εφηµερίδες

Αν το παιδί θέλει να είναι κοντά σας,

• Κρατήστε το κοντά σας
• Καθίστε δίπλα – δίπλα όποτε βολεύει
• Κλάψτε µαζί
• Επιτρέψτε στο παιδί να κοιµηθεί κοντά σας
• Μιλήστε για το αγαπηµένο πρόσωπο που πέθανε

Αν το παιδί προτιµά να είναι µόνο, εντάξει, αλλά να έχετε την έγνοια του.

Επικοινωνώντας

Ενθαρρύνετε την επικοινωνία, αλλά µην την επιβάλλετε. Ακούστε προσεκτικά. ∆ώστε σηµασία και αξία στα συναισθήµατα του παιδιού. Μην υποτιµάτε όσα λέει το παιδί. ∆ιασκεδάστε τις ανησυχίες του καθώς αυτές αναδύονται.

Ένα παιδί µπορεί ν’ ανησυχεί σχετικά µε:

• “Ποιος θα µε προσέχει αν πεθάνεις;”
• “Οποιοσδήποτε µπαίνει για κάτι στο νοσοκοµείο πεθαίνει;”

Αν ένα παιδί έχει αναστολές/δυσκολίες στην επικοινωνία:

• Μιλήστε για τα δικά σας συναισθήµατα
• Χρησιµοποιείστε αναµνήσεις και ιστορίες για να βοηθήσετε το παιδί να βρει λόγια/τρόπο να εκφραστεί
• Παίξτε µαζί ένα παιχνίδι / κάντε µια κοινή ευχάριστη δραστηριότητα (διαβάστε ένα βιβλίο, δείτε µια ταινία, κάντε αθλητισµό, κηπουρική, περίπατο κτλ.), να είστε µαζί αλλά όχι σε συνεχές τετ-α-τετ, να υπάρχει δραστηριότητα, χαλαρή και ψυχαγωγική, επιθυµητή κι από τους δύο
• Ένας ενήλικας, αγαπητός στο παιδί, που δεν είναι ο γονέας µπορεί να βοηθήσει, συχνά απλά µε το να είναι παρών, διαθέσιµος και πρόθυµος ν’ ακούσει
• Αν τίποτα δεν µοιάζει να αποδίδει ζητήστε επαγγελµατική βοήθεια

Πείτε:

• “Βλέπω πως είσαι λυπηµένος/η σήµερα, το ίδιο νιώθω κι εγώ.”
• “Θυµάσαι (π.χ.) που …(το άτοµο που απεβίωσε)… (π.χ.) τραγουδούσε εκείνο το αστείο τραγουδάκι;”
• “Ας δούµε µαζί το άλµπουµ µε τις φωτογραφίες (π.χ.) …του µπαµπά σου.”
• “Η (π.χ.)… µητέρα σου λάτρευε να σε βλέπει να παίζεις µε τη µπάλα.”

Δραστηριότητες που βοηθούν

Συχνά ένα παιδί µπορεί να αισθάνεται µόνο κι αβοήθητο µετά από ένα θάνατο στην οικογένεια. Καθετί που µπορεί να του δώσει αυτοπεποίθηση είναι καλό. Μια νέα δεξιότητα µπορεί να βοηθήσει ένα παιδί να κερδίσει τη χαµένη αυτοπεποίθηση. Μπορεί ν’ ανανεώσει την αίσθηση προσωπικής αξίας και ελέγχου. Ακόµη η µη – λεκτική έκφραση, µέσω τέχνης ή αθλητισµού µπορεί να βοηθήσει κάποιο παιδί ν’ ανταπεξέλθει καλύτερα.

• Προσφέρετε µαθήµατα µουσικής, ζωγραφικής, χορού κτλ.
• Ακόµα µαθήµατα καράτε, πάλης, σκάκι, κεραµικής κτλ.
• ∆ώστε υλικό στο παιδί για projects σε τέχνες και χειροτεχνίες
• Κατασκευάστε ή πάρτε έτοιµες κούκλες κουκλοθέατρου
• ∆ώστε στο παιδί ένα ηµερολόγιο ή ένα µπλοκάκι για σχέδια
• Βρείτε ένα φιλανθρωπικό ίδρυµα το οποίο να βοηθήσετε µε δωρεές ή εργασία στη µνήµη του ατόµου που απεβίωσε

Αλλαγές στη συµπεριφορά

Προσπαθήστε να µην είστε αυστηροί και κατακριτικοί τουλάχιστον όσο το παιδί δεν πληγώνει τον εαυτό του ή άλλους.

Παίρνει χρόνο η προσαρµογή στη απώλεια ενός αγαπηµένου προσώπου. Ένα προσωρινό στάδιο ευερεθιστότητας, νευρικότητας ακόµα και µερικής επιθετικότητας συνήθως περνάει αν η οικογένεια δείξει υποµονή και κατανόηση και επιτρέψει στο παιδί να το αφήσει πίσω του.

∆είξτε την αγάπη σας και αγκαλιαστείτε συχνά. Εκφράστε στοργή και έγνοια µέσα στην οικογένεια. Ένα παιδί µπορεί ν’ αλλάξει την εµφάνισή του δραµατικά ή ν’ αναπτύξει νέα στάση και συµπεριφορά. Είναι ακόµα πιθανό ποτέ να µην ξαναγίνει το παιδί που ήταν «πριν». Μερικές φορές ένα παιδί µε θρήνο µπορεί ν’ αλλάξει φίλους. Ενεργά ενδιαφερθείτε για νέους φίλους και καταστάσεις αλλά µε θετικό τρόπο και περνώντας το µήνυµα του ενδιαφέροντος όχι του ελέγχου.

Οι άνθρωποι που έχουν ζήσει εµπειρία απώλειας περνάν από τροµερή διαδικασία αλλαγής. Επιτρέψτε στον «νέο» εαυτό να αναδυθεί αργά. Προσφέρετε υποστήριξη και βοήθεια. Κάθε αλλαγή είναι δύσκολη.

Καθηµερινές ασχολίες

Προσπαθήστε να αφιερώνετε περισσότερο χρόνο σε κάθε παιδί που θρηνεί χωριστά. Επίσης να έχετε χρόνο για οικογενειακές στιγµές.

• Αναλύστε την κάθε µέρα πριν πάτε για ύπνο, σχεδιάστε την επόµενη
• Ορίστε συγκεκριµένο χρόνο για οικογενειακή συγκέντρωση κάθε εβδοµάδα
• Γευµατίζετε όλοι µαζί – όσο αυτό είναι εφικτό (αν είναι δύσκολο να γευµατίσετε εκεί που τρώγατε όλοι µαζί πριν, αλλάξτε θέση – π.χ. από την τραπεζαρία στην κουζίνα ή αντίστροφα).

Προσπαθήστε να διατηρήσετε κάποιες από τις ρουτίνες. Επιτρέψτε σε κάθε παιδί να διαλέξει τι θέλει να κάνει για να βοηθήσει στις οικιακές δραστηριότητες/υποχρεώσεις. Προσωρινά µπορείτε να κάνετε µια µικρή έκπτωση στα στάνταρντς καθαριότητας και τάξης που έχετε για το σπίτι. Συζητήστε µε άλλους σηµαντικούς ενηλίκους της ζωής του παιδιού σας (ή των παιδιών σας) ώστε και εκείνοι µε τη σειρά τους να µειώσουν προσωρινά τις απαιτήσεις τους (π.χ. δάσκαλοι).

Μειώστε τις υποχρεώσεις, αυξήστε λίγο το χρόνο χαλάρωσης και ψυχαγωγίας. Επιτρέψτε σε φίλους να βοηθήσουν.

Αν είναι δυνατόν αναβάλλετε µεγάλες αλλαγές στη ζωή σας (π.χ. µετακόµιση), κατά προτίµηση για ένα χρόνο. Όταν θα φτάσει η ώρα της αλλαγής, συµπεριλάβετε το παιδί. Ρωτήστε το παιδί τι θα ήθελε.

∆ώστε στο/στα παιδιά ευκαιρίες να πουν τη γνώµη τους και να συµµετάσχουν στις αποφάσεις.

• “Σκεφτόµαστε να µετακοµίσουµε. Θα ήθελες να µείνουµε στην ίδια περιοχή ή να εξερευνήσουµε νέες γειτονιές;”
• “Πώς θα µοιράσουµε τα δωµάτια;”
• “Θα ήθελες να κρατήσεις κάτι από τα προσωπικά είδη του/της……. “

Στο σχολείο

Το σχολείο µπορεί να γίνει πηγή πρόσθετου άγχους. Μην πιέζετε το παιδί να γυρίσει στο σχολείο αµέσως µετά τον θάνατο. Συνεργαστείτε µε το παιδί και τους εκπ/κούς. ∆ηµιουργήστε µια ατµόσφαιρα κατανόησης.

Βοηθήστε το παιδί σε σχέση µε:

• Προβλήµατα συγκέντρωσης σε σχολικές εργασίες
• ∆υσκολίες µε συµµαθητές
• Μέρες κατά τις οποίες αισθάνεται πολύ λυπηµένο και ευάλωτο

Τι να περιµένουµε στο µέλλον

Ο θρήνος είναι διαδικασία που παίρνει πάρα πολύ χρόνο. Υπολειµµατικό θρήνο, για σηµαντικές απώλειες στη ζωή µας, κουβαλάµε όλοι µέσα µας. Τα αγαπηµένα πρόσωπα που χάσαµε δεν θα σταµατήσουν να µας λείπουν ποτέ. Ο πόνος σιγά – σιγά και σταδιακά θα µειωθεί, αν µας επιτραπεί (ενήλικες ή παιδιά) να θρηνήσουµε και να εκφράσουµε τα συναισθήµατά µας.

Η καθηµερινή ζωή έχει πολλές παγίδες για τα παιδιά που έχουν χάσει αγαπηµένο τους πρόσωπο. Καινούργιοι φίλοι ρωτούν πόσα αδέρφια έχει. Άλλα παιδιά παραπονιούνται για τους γονείς τους. Ένα κοριτσάκι έχει την πρώτη έµµηνο ρήση της χωρίς τη µητέρα της κοντά. Γενέθλια. Επέτειοι. Γιορτές. Η ηµεροµηνία του θανάτου…

Ο θάνατος µας ωριµάζει, µας ενηλικιώνει, µας δηλώνει την αξία της ζωής… µε πολύ σκληρό τρόπο. Τα παιδιά φτιάχνουν το παζλ της απώλειας καθώς µεγαλώνουν. Ο θρήνος µοιάζει να αναδύεται και πάλι µετά από χρόνια. Το παιδί µπορεί να µελαγχολήσει, να κλειστεί στον εαυτό του, να ψάξει εκτόνωση, να έρθει στα όρια, ή να κλάψει.

Προσπαθήστε να καταλάβετε τι το πυροδότησε. Συζητήστε το, αν θέλει. Εκφράστε την αγάπη σας.

Έφηβοι

Οι όποιες επισηµάνσεις είναι γενικές. Τα άτοµα διαφέρουν µεταξύ τους, το ίδιο και οι αντιδράσεις τους.

Οι έφηβοι µπορεί συχνά να βρεθούν παγιδευµένοι στη µέση. Καταλαβαίνουν περισσότερα από τα µικρά παιδιά αλλά τα συναισθήµατα φόβου, πόνου και απελπισίας µπορεί να είναι το ίδιο δυνατά και ακατέργαστα.

Καθώς µοιάζουν µε ενήλικες, πολλοί θα κάνουν το λάθος να απαιτήσουν από αυτούς ενήλικη αντιµετώπιση του θανάτου. Ένας ήσυχος έφηβος, ή ένας επικοινωνιακός µπορεί να δίνουν την εντύπωση πως είναι καλύτερα απ’ όσο στ’ αλήθεια είναι. Συχνά σηµαντικοί – για τον έφηβο – ενήλικες θεωρούν πως είναι καλύτερο να τον αφήσουν «στην ησυχία του». Αυτό είναι λάθος. Για άλλη µια φορά ο σωστός χειρισµός είναι το «παιδαγωγικό τακτ». ∆ηλώνουµε το ενδιαφέρον µας και τη διαθεσιµότητά µας. ∆εν πιέζουµε, αλλά και δεν αποµακρυνόµαστε πολύ.

Μεγαλύτερα παιδιά ίσως προσπαθήσουν να:

• Προστατεύσουν έναν γονιό / ή να αποφύγουν να τον πληγώσουν
• Πάρουν τη θέση του ατόµου που απεβίωσε, γιατί νιώθουν πως αυτό είναι το «σωστό»
• Κρύψουν τα συναισθήµατά τους επειδή ντρέπονται

Η συναισθηµατική καταιγίδα της εφηβείας προσθέτει στη σύγχυση του θρήνου. Είτε ο θάνατος ήταν πρόσφατος είτε όχι, όταν το παιδί µπει στην εφηβεία, θα ξαναγίνει αισθητός.

Δείτε επίσης

Ψυχοανθεκτικότητα: Απλά βήματα για την ανάπτυξή της 

Τεχνικές Διαχείρισης θυμού για παιδιά: Mια μικρή προσπάθεια προσέγγισης ενός μεγάλου θέματος 

Δείτε ακόμη

Παράλληλη Στήριξη στα σχολεία: Νομοθεσία-Παιδαγωγικό πλαίσιο-Βασικές αρχές του θεσμού 

Ολα τα καθηκοντολόγια εκπ/κών-ΕΕΠ-ΕΒΠ-Σχολ. Νοσηλευτών-Συμβ. Εκπ/σης-Δ/ντών, σε σχολεία-ΚΕΔΑΣΥ-ΕΔΥ-Παράλληλη-Σύλλ. διδασκόντων

Παρακαλούμε μην παραλείπετε να αναφέρετε το especial.gr ως πηγή, με ενεργό link προς τη διεύθυνση https://www.especial.gr/stirizontas-paidia-pou-thrinoun-tou-lazarou-vlahopoulou/ όταν αναδημοσιεύετε το περιεχόμενό μας.